37 / 80
Sámis
22/2016
37
gáibideaddjit, gávpeolbmot dahje olbmot geat lági
dedje guktuid dáid doaimmaid. Sámi máidnasiin sin
gohčodit čuhtin, rievvárin.
Nu maŋŋit go 16. ja 17. čuohtelogus de lei dáláš Gárji-
lis oassi gullevaš ruošša sámiid guvlui. Dađistaga nubbi
suoma-ugralaš álbmot, gárjilaččat, duvde sámiid davás-
guvlui. Gaskkamuttos 18. čuohtelogu ledje ain guokte
sámi pogóstta (siidda)Davvi-Gárjilis.Muhto 1800-logu
loahpas čára lážii dili kolonisttaid boahtimii. Dalle ássa
gohte dađistaga eanet láttánat ja gárjilaččat Guoládat
njárgii. Sii ásaiduvve sámiid oktoráđđenguvlui, njárgga
siseatnamii. Dát olbmot álggahedje eanadoalu ja šibit
doalu ja nie vuollástedje sámi guovlluid. Sámit ledje
bivdoolbmot ja guolásteaddjit ja dárbbašedje viiddis
eanaviidodagaid. Eatnamiid gáržžideamit goaridedje
sápmelaččaid erenoamáš kultuvravuogi. Láttánat ja
gárjilaččat dasa lassin álggahedje gávpeguolásteami jávr-
riin ja jogain. Dán láhkai sii duvde sápmelaččaid maid
dái eret iežaset dološ geasseguolástanbáikkiin.
1900-logu álggus ledje sápmelaččat dušše 20% álbmo-
gis. Sámiid guovlu lei garrasit gáržžiduvvon, go dasa
ráddjejedje gullat dušše Guoládatnjárgga earret mátta
rittu, gosa ruošša kolonisttat ledje ásaiduvvan. Sis-eat-
namis ledje sápmelaččat dattetge áidna álbmot gitta
1900-lohkui. J. A. Friis čállá (1880is) ahte ruošša sáme
guovllu olmmošlohku 1859is, ruošša logu mielde, lei 9
134 ássi. Ruoššaid lohku lei 4 971, gárjilaččat 1956 ja
sápmelaččat 2 207. Jagi 1989-jagi álbmotlohkama miel-
de lei sámiid lohku 1890 olbmo (53% ledje sámegiel
hállit). Jagi 2010 álbmotlohkama mielde lei ruošša sá
miid olmmošlohku njiedjan 1599 olbmui. Militeara-
ja siviillahuksemat leat duođaid dagahan sápmelaččaid
unnitloguálbmogiin iežaset dološ guovlluin, go sii jagi
2010is leat dušše 0,2 % Murmánskkaguovllu álbmogis,
jagis 1926as ledje 7,5%. Guoládatnjárgga viidodat lea
golmma gearddi stuorit go Finnmárku.
Sovjehta eamiálbmogiid, sihke sámiid, nenetsaid ja
komiid árja maŋŋá nuppi máilmmesoađi lei stuorra
mearkkašupmin riikii váttes áigodagas. Jagiid 1942as
"Oabbá, mun lean vuordán du 50 jagi. Bures boahtin
mu lusa Lujávrái!" Kare Somby, Valentina Julilna
(Kirillova). Govva: Bjarne Store Jakobsen, 1990.