Sámis 22

Sámis

22/2016

Rosberg govvidii, ahteÖstersund almmolaš sámečoahk

kin 1917 lei gáibidan stáhtas geavatlaš doaimmaid sá-

mi virgeoapmahaččaid ja báhpaid skuvlejumi várás,

ja maiddái sámeovddasteaddji nammadeami Stuorra-

diggái. Dat mearkkašii dásseárvosaš riikkavulošvuođa

váldoservodaga olbmuid ektui.

"Sin guovdu ii oro goittotge oro bohciidan jurdda poli

tihkalaš autonomiijas, iehčanasvuođas dahje stuorra

lappalaš riikkas", Rosberg čálii. Deháleamos sivva dasa

lei su mielas dat, ahte sámit ledje bieđgguid, historjjá

laččat rátkán sierra čearddaide ja álbmotjoavkkuide,

main ledje iežaset dárbbut ja jurddašanvuohki, dego

maid iešguđetlágan suopmanat.

Maiddái johtin ja olbmuid mearri dahke ovttasbarggu

iešguđet joavkku gaskka váddásabbon. "Iežas lappalaš

stáhta gullá danin veagalge utopiijaid sisa", Rosberg

celkkii. Dilli lei earálágan "vuoiŋŋalaš Sámieeatna-

ma" (ett andligt Same-land) buohta, mainna Rosberg

čujuhii politihkalaš aktiivvalašvuhtii:

"Lappalaččat fertejit mu mielas atnit fuola das, ah

te sii eai báze dušše beare etnográfalaš čájáhallan

gálvun duottarriikkaid viiddis olgoáibmomuseas,

muhto sii baicce ožžot justa seamma stuorra rivt-

tiid ja geatnegasvuođaid dego earáge unna álbmo

gat gielaset ja vieruideaset seailluheami, gáhttema

ja ovddideami várás."

Ovddidanbargu dárkkuhii professora mielas nu girjjá

lašvuođa ovddideami go maid iežas skuvllaid ja univer

sitehtage oažžuma. Go sámit ledje lávdan diehko duoh-

ko, de Rosberg evttohii, ahte galggašii ráhkaduvvot

"muhtinlágan lappalaš esperanto", mas iešguđet guovllu

suopmanat ovttastahttojuvvošedje diktáhtoraláš vugii

guin ovtta oktasaš čállingiellan.

Dan lassin son anii anolažžan ja sávahahttin joatkit

searvedoaimma ja Östersund lágan čoahkkanemiid, "ii

dušše ovtta riikka sámiid gaskkas, muhto baicce lappa

laččaid oktasaš kongreassan, gosa boađášedje ovddas-

teaddjit miehtá davvi guovllu Sámi". Rosberg evttohii

ná nappo 25 jagi ovdal Johkamohki davviriikalaš sáme-

konfereanssa.

Suomas sámit eai álggahan politihkalaš servodatdoaim

ma ovdal nuppi máilmmisoađi. Sámegažaldagaid gieđa

halle Suomas eanaš suopmelaččat. Sámiid suopmelaš

verddet vuođđudedje 1932 Sámi Čuvgehussearvvi

vuodjit sámiid áššiid.

Searvvi stivrras čohkkájedje álggos dušše suopmelaš alm-

máiolbmot, máŋggat akademalaččat skuvlejuvvon – de-

gomat T. I. Itkonen dahje Paavo Ravila lágan lappologat.

Mihtilmas lei, ahte sii oidne sámegažaldaga dušše giella

politihkkan ja háliidedje vuodjut almmustahttit publi

kašuvnnaid ja doaimmahit sámegielat

Sabmelaš

-bláđi.

Jagis 1935 searvvi čállin bođii Karl Nickul, geográ-

fa, gean mielas sámegažaldat lei maid servodatlaš ja

kultuvrralaš váttisvuohta. Son álggahii earret eará ak

tiivvalaš politihka nuortalaččaid dili buorideami ovdii.

Nickul oaidnu suopmelaš sámepolitihkas nanosmuvai,

go sámit vuođđudedje iežaset organisašuvnna Samii

Litto jagi 1944. Ođđa organisašuvnna radikála evtto-

husat bohciidahtte vuostehágu Sámi Čuvgehussearvvi

boarrásut linnjá ovddasteddjiid gaskkas, dasgo sii eai

háliidan hárdit Suoma eiseválddiid.