Sámen 1

2-3 / 64

2 Sámen 1/2014 Sámen 1/2014 3
Sáme fágagirjálasj tjállij- ja jårggåliddjijsiebrre le
ávon gå dal le máhttelis almmudit vuostasj tema­
nummarav dat ájggetjállagis man namma le SÁ-
MEN. Dat dáhpáduvvá duodaj dan jagen 2014 gå le
Vuona rijka vuodolága 200-jahkasaj ávvudallam. Dat
ávvudallam le luovvim duojt ja dájt ságastallamijt.
Akta dajs ságastallamijs le majt vuodoláhka le vájk-
kudam sáme álmmuga vuoksjuj. Gå dal Vuona nás-
jåvvnå galgaj vuododuvvat ja tsieggiduvvat, de dat
sjattaj bahás láhkáj duohttat dav boatsojsujtov mij
lij hárjjanam årrot goappátjij bielen rijkarája. Vuona
násjunálisma, sosialdárwinisma ja garra dárojduht-
tempolitihkka Vuona rijkan sjattaj bahá ja gávkas
sámijda.
Akta huj bahá lij gå sáme máná etjin oadtjum oahp-
pat majdik ietjasa iednegiellaj gå skåvlån vádtsin.
ájkká dát, gå sáme li láhppám nav ålov ietjasa his-
tåvrås ja identitehtas, le dahkam vaj ålos li åhtsålam
tjuovggadusáv sáme álmmuga histåvrå birra gå dal
dán jahkasasj vuodolága ávvudallam galggá. Akta
le gå vuodoláhka ij le jårgggåluvvam sámegielajda,
nuortta – julev – ja oarjjelsámegiellaj.
Dán ássje birra le hållammuhtem kenyánalasj girjje­
tjálle ja girjálasjvuoda professor gut dálla le åvddå-
giesj professor California universitiehtan ja suv
namma le Ngugi wa Thiong´o. Sån ságastij ássje
birra muhtem lågådallamin gå lij Sáme allaskåvlån
tjåhkanibme girjálasjvuoda birra – mij lij nabdedum
«Sajev válldet». Dat lij ragátmánon muhtem jage.
Majt Ngugi wa Thiong´o le buktám åvddån, dat
hiehpá dasi majt Vuona stáhtta le dahkam ietjas ri-
jka sáme álmmuga vuosstáj. Dát le dagu gå kolonij­
fámo galggin dahkat juokkir ulmutja miela bajeldis
rijkajt ma e rat mannam ájádusáj baktu dádjadit.
Ngugi wa Thiong´o vuosedij ietjas hålan gåktu lij gå
kolonijfámo válldin Afrikav. Kolonijfámo duolmmun
vuolus áfrikánarij gielajt fámo baktu gå galggin dah-
kat væráldijt ma lidjin åvtågielaga.
Jahketjuodijt tjadá li åvtågielak værálda årrum dagu
nævo politihkan gå lij gatjálvis gen fábmo galgaj
ráddit. Kolonijaj ietjasa álggogielajt, duolmmun ko-
lonijfámo vuolus ja dan baktu sjattaj dajda gielaj-
da unnep árvvo. Kolonijfámo galggin ietjasa fámoj
baktu dahkat identitiehtav daj gielaj vuodo nali ma
gåvvijin vuojtov ja gudnev. Identitiehtta mij lij vuo-
dodum vuolusduolmmodum gielaj nali, dat sjattaj
gåvvo mij vuosedij skámov ja binnep árvov.
Sámij histåvrråtjálle le vuosedum huj tjielgga gåktu
dákkár vuorbedisvuohta aj le dæjvvam sáme gielajt.
Mij lip vilá ǻlos gen lunna le juokkir subtsas, ietjama
lunna jali nágin mijá lagámusá lunna, majt Vuona
rijka garra dárojduhttempolitihkka le vájkkudam.
Vuorbbe le gå dárojduhttempolitihkka le rievddam
tjadá maŋemus 30 jagijt. Sáme giela dåhkkiduvvi
buorebut ja åvvå sáme dáfojn bargaduvvá sáme gie-
laj, ja dat barggo le ájnas. Maŋemus jagij le giella­
ássje dagu årrum gårvvomin ulmutja mielan mij le
bihko, åvvå Vuona rijkan, ja aj dan bargon mij galggá
åvdedit sáme gielajt. Dijmmá lij rijkadássásasj giella­
jahke Vuonan. Dalloj lidjin moadda ásadusá gånnå
ávvudallat gå nav ållo giela Vuona rijkan.
Ållu maŋŋegietjen jage 2012 almmudij Sámedigge
«Diedádusáv sámegielaj hárráj». Sámedikke poli-
tihkkára le vásse jage juojdájt javllam sáme gielaj
birra. Barggo mij le sáme gielajt åvdedit, dat ij máh-
te ganugit. Ietjasa åvdedim ájádusájt ja oajvvemåh-
kijt tjuovvot viertti årrot ájnas mijá politihkkárijda
gejt ulmutja li válljim Sámediggáj.
Julevsáme dáfon le Árran julevsáme guovdásj årrum
ájnas gå julevsáme giella le galggam åvdeduvvat.
Dajna gå Árranin le årrummánájgárdde ja vil ietjá
prosjevtaj baktu gånnå ulmme le årrum giela åvde-
dibme. Guovdásj le dal 20 jage bissum. Direktørra
subtsas da gudi li tjadádum Árrana mánájgárdev, sij
li skåvlåj tjadá mannam ja båhti dagu ruopptot bar-
gatjit Árranin. Sivva le gå le máhttelis låhkåt julevsá-
me gielav universitiehta dásen.
Divtasvuona suohkan le årrum sámegiela háldá-
dimguovllo juo dal nágin jagijt. Dat aj juoktá gåvvi
man ájnas le årrum ja vilá le åvddedit giellabargov
julevsáme dáfon. Dan diehti de sjaddá Divtasvuonan
moattegielak ja ájádusboanndáp væráld ienni gå
dat åvtågielak væráld majt kolonijfámo li sihtam tja-
dádit tjuohtejagijt tjadá.
Hávskke galla le gå boahtám nav moadda ja moatte­
lágásj ártihkkala dan ájggetjállagij man namma le
SÁMEN, ma luluj årrot ájnnasa låhkåt julevsámegie-
lagijda, oahppijda skåvlåjn ja ietjá låhkkijda. Ájge
da rievddi ja ållo buorre le javllat sáme tjállemgielaj
åvddedime birra. Dat barggo ij åvvå máhte gangugit.
Dájna tematjállagijn sihtá SFS juojddá duoddit dan
ájnas bargguj mij le buorre, kultuvrralasj, buorremie-
lak ja iejsdåbddodahkke barggo.
Vuorbbe de tjuovvus buorre nanodimev mij guosská
julevsámegiellaj – mij le gielaj boanndudagán ájnas
oasse.
Varrudagá
Lill Tove Fredriksen
SFS
tjiehka
Sáme tjálakultuvrralasj ájggetjála , majt
TjállijAlmmudahká almmuda Sáme fága­
girjálasj tjállij- ja jårggåliddjij siebre åvdås.
ISSN 0809-7410
Dåjmadus Harald Gaski ja John T. Solbakk
Guossedåjmadiddje Ronald Urheim
Ruhtadiddje Vuona Sámedigge, Tjállij­
Almmudahká vuodoruhta ja SFS Sáme
fágagirjálasj foannda.
Sámen artihkkaliitj ja gåvojt ij oattjo alm­
mudiddjij, tjállij jali gåvvididdjij loabedagi
moaddit.
Gráfalasj barggo Studio Borga, Ohcejohka
Ålgusjgåvvå Erling Urheim
Prienntim Waasa Graphics
SFS
Sáme fágagirjálasj tjállij- ja jårggåliddjij
siebre stivrra
Åvddåulmusj Lill Tove Fredriksen, Rommså
Stivrraájras Seija Guttorm, Kárášjohka
Stivrraájras Trond Are Anti, Deatnu
Sadjásahttja Elisabeth Utsi Gaup,
Guovdageaidnu
Elen Ragnhild Sara, Kárášjohka
John Henrik Eira, Kárášjohka
Dåjmadahka, njunjusj Svein Nordsletta
Fitnodatgeaidnu 13, Pb 140,
NO-9735 Kárášjohka
Tel. +47 78 46 83 30, +47 416 45 751
E-poassta:
Sámen le nåvku. Dáv máhttá aj diŋŋgut
almmudiddje næhttagirjje-oassásis
Sámen artihkkalijt máhttá aj låhkåt
Sámenjulevsámegiellaj
Nr 1. Gålgådismánno 2014
Sámis nr 16/2014