66 / 80
66
Sámis
22/2016
kos lean Kiinná, USA, Davvi-Afrihká dahje Sámi birra.
Máŋga dan áigge sámeakti
visttat ledje kristtalaččat,
muhto ii oktage sis dovdda-
han dan nu čielgasit politihkalaččat go Masoni.
Eurohpá akademihkáriid váldooaivil dan áigge lei ah-
te olbmot ledje juhkkojuvvon čearddaide, ja čearddain
lei iešguđet árvu. Dát oaidnu lei aiddo nuppegežiid das
mii sámepolitihkalaš birrasis lei. Sámi biras oaivvildii
ahte kristtalašvuohta lei sin beale go sii čuoččuhedje ah-
te buot olbmot leat ovttaárvosaččat. Norgga akademih
kalaš biras oaivvildii ahte dieđamáilbmi doarjjui sin das
ahte čearddain lea iešguđet árvu.
Organiserengažaldat
Waren Sardne-aviisa lei álggu rájes juo dan oaivilis ahte
fertii ásahuvvot gievrras sámi organisašuvdna, vai sáp
melaččat besset ovttas loktet. Doaimmaheaddji Mor-
tenson ákkastalai dán ovddas iežas čállosiin ja doaim
mahusčállosiinmain ii lean namma, ja lohkkit digaštalle
gažaldaga čállosiin maid sáddejedje aviisii. Dasa lassin
ledje aviissas guhkes ja dárkilis referáhtat báikkálaš sámi
servviid čoahkkimiin – áinnas vuosttaš siiddus. Mor-
tenson bealuštii organiserengažaldaga hui nannosit.
Sámis muđui sáhtte leat iešguđet ge oaivilat das makkár
boahttevaš sámi organisašuvdna galggai šaddat. Muh-
tumat jurddašedje vuosttažettiin boazodollui beroštus
searvvi. Earát jurddašedje muhtun lágan politihkalaš
bellodaga – dahje goit searvvi mii sáhtii duvdit vai
fidnešedje sápmelaččaid dahje dážaid geat ledje sámiid
beale Stuorradiggái, ja fas
earát smihtte eanemusat krist
talašvuođa ja ahte dakkár sá-
mi organisašuvdna galggai
fuolahit ahte skuvlla kristta
lašvuođaoahpahus ja konfirmašunoahpahus galggai leat
mánáid eatnigillii. Edvard Masonis lei eará oaivil dás.
Sámiid ovttastus
1910 geasi almmuhii Masoni iežas jurdagiid organisa
šuvdnaáššis. Čállosis Waren Sardnes son čájehii mo son
govahalai boahttevaš sámi organiserema, ja su evttohus
lei mealgat earálágán go dat mat dassážii ledje oidnon.
Masonis ledje čielga mihttomearit das mo sápmelaččat
sáhtte ovttas loktet, ja dáid mihttomeriid son čálii
prográmmii jurddašuvvon searvái, man son gohčodii
namain "Det samiske forbund" – Sámiid ovttastus.
Masoni govvidii modealla mas ledje guokte álbmo-
ga ovtta stáhtas, ja ahte dat guokte álbmoga galge leat
ovttadássásaččat stáhta siskkobealde. Goappašat álbmo-
gat mákse vearu stáhtii, ja goappašat álbmogii galggai
juoga boahtit buorrin dán vearu ovddas, čálii Masoni.
Muhto nu mo stáhta dál lei organiserejuvvon, de adno
jedje sápmelaččaid vearroruđat earret eará máksit dárui-
duhttinpolitihka ovddas. Nu ii sáhttán joatkašuvvat.
Masoni evttohus ii lean vuosttažettiin vuostálastin dan
politihkkii mii fievrriduvvui, dat lei baicce evttohus
mo sámepolitihkalaš gažaldagat galge meannuduvvot
boahtteáiggis. Masoni háliidii eanet go dábálaš eakto
dáhtolaš sámi organisašuvnna. Son dáhtui "Sámiid ovt-
tastusa" šaddat ásahussan mii sápmelaččaid beales galg-
Edvard Masoni 1870–1930.
Govvejuvvon Kiinnás 1900.