Sámis 22

Sámis

22/2016

Bajábeale sitáhta lea váldojuvvon artihkkalis maid sá-

mi máilmmeássi Edvard Masoni čálii 1910:s. Masonis

lei garra sámepolitihkalaš beroštupmi dan áigge go sámi

servodahkii lei garra deaddu, ja son čálii ollu dan birra

man deaŧalaš lea bissut ovttas. Ferte "ovttas loktet", nu-

go dás čálii. Easkka dalle go girdá doahkkin oidno sámi

álbmot, ja ovttatolbmot sáhttet suddjet guhtet guim-

miideaset.

Edvard Masoni lei riegádan ja bajásšaddan Davvi-Ra-

nas. Su váhnemat bođiiga guktot boazodoalus, ja sihke

eatni- ja áhčibeale sohka gulai Semisjávrri siidii dahje-

ge čerrui mas lei geasseorohat máttabealde Sáltoduod-

dara norggabeale riikkarájá ja dálveorohat Bihtánguovl-

lus ruoŧabealde. Su váhnemiin eai lean šat bohccot dan

áigge go Edvard riegádii. Bearaš orui láigodálus Rana

meahcis, ja sii ledje hui geafit. Edvard manai máilbmái

ja válddii guokte alit oahpu. Son šattai sihke teologan

ja doavttirin.

Edvard Masoni lei Kiinnás miššonearan jagiid 1897–

1902, ja USAs studeantan jagiid 1903–1909. Guhká

ovdal go máhcai ruoktot gárvves oahppan doavttirin

1909:s, lei mearridan bargat iežas álbmoga buorrin go

"Nugo boazodoallit, eanandoallit, guolásteaddjit,

duojárat, gávppálaččat, bargit, oahpaheaddjit, mearra

olbmot ja amerihkálaš farmerat fertejit sápmelaččat

čoagganit ovtta searvái. Dalle sii sáhttet ovttas loktet."

fas bođii Eurohpái. Juo 1898:s lei Kiinnás čállán roh-

kosa mas eará álbmogiid gaskkas namaha iežas sámi ál-

bmoga dakkárin mii "lea mu váimmu lagamusas buot

čearddain".

Intellektuála sámi biras

Norggas gávdnui dien áigge intellektuála ja politihkalaš

sámi biras masa lei lunddolaš ahte Masoni searvvai. Dan

birrasa olbmot geat maŋŋil leat eanemusat beaggán,

ledje Elsa Laula Renberg, Anders Larsen, Isak Saba ja

Daniel Mortenson. Sullii dan áigge go Masoni máh-

cai Norgii, almmuhišgođii Daniel Mortenson Elgås

sámepolitihkalaš aviissa Waren Sardne. Masoni váld-

dii oktavuođa Mortensonain, ja soai álggaheigga ovttas

barggu mii bisttii máŋga jagi. Earet doaimmahead

dji, lei Edvard Masoni dat gii eanemusat čálii Waren

Sardne-avisii dieid jagiid.

Okta earenoamášvuohta Masoni sámepolitihkalaš ák-

kastallamis lei ahte son dávjá anii teologiija dasa. Su

vuođđooaidnu lei ahte buohkat leat ovttaárvosaččat Ip-

mila ovddas, ja ahte buot olbmot dan dihtii galge leat

ovttalágánat guhtet guimmiideasetguin. Dát olmmoš

oaidnu lei duogážin eanaš áššiin maid son čálii, leh-