Sámis 22

Sámis

22/2016

Skuvlaášši lei nubbi deaŧalaš ášši maŋŋá 1917. Sávve

skuvlla sámiide mii áimmahušašii kultuvrra ja giela.

Máŋggas sárdno garrasit Finnemišuvnna skuvlla vuostá,

dasgo dan atne álmmasskuvlan. Atne dan dáruiduhttima

reaidun. Lars Holm, Lisa Barrock ja Sanna Jonassen vál

ljejuvvojedje deputašuvdnan mii galggai vuolgit Osloi

gáibidit stáhtaskuvlla. Gáibádusaiguin eai olahan gosage

ovdal maŋŋá soađi. Anton Jonassen, gii lei náitalan San-

na Jonasseniin, Fovsenis Trøndelágas, dajai dan ná:

(…) Mii leat maid eatni Norgga borgárat. Mis lea

vuoigatvuohta gáibidit skuvlla (…). Mis ii leat dárbu

giitit skuvlla ovddas. Mis lea vuoigatvuohta dasa (…)

Oarjelsámi giella lei áitojuvvon dan áiggi juo, ja olugat

áŋgirušše skuvlla ovddas mii livččii sáhttán gádjut gie-

la. Sii vuosttaldedje dáruiduhttima, ja Gunnar Johnsen

Njarke govvidii dan váigadin go mánát bohte gielaheap-

men ruoktot Finnemišuvnna skuvllain.

Nubbi eará ášši man ovddas máŋggas áŋgirušše, lei

oažžut sierra áigečállaga. Ruoŧa bealde bođii Lappar-

nas Egen Tidning (Sámiid iežaset aviisa) olggos 1904–

1905, ja dan maŋŋá fas Samefolkets Egen Tidning

(Sámeálbmoga iežaset aviisa) 1918, ja dat olggosaddo

juvvo ain Samefolket (Sámeálbmoga) namas. Norg-

gas bođii Waren Sardne olggos Plassjes 1910–1913 ja

1922–1927. Bargu sierra aviissa seailluhemiin lei ášše

listtus eanaš politihkalaš čoahkkimiin dáža bealde álgo-

jagiin. Illu lei stuoris go sierra jietnaguoddi nammašuvai,

ja ovdamearkka dihtii čálii John Eliassen Boere ovtta

dovdoseamos aviisačállosa oarjelsámegillii, Avodieppu

(Ávvudednot), dovddahit man ilus son lei aviissain.

Eiseválddit dárkojedje sámi organiserema barggu hui

lahka. Dat mávssii ahte sámefálddit ja boazodoallo

inspektorat, ja Finnemišuvdna, ledje dávjá čoahkkimiin,

ja sáhtte roahkka váldit sáni ja leat mielde ságastal-

lamiin. Norgga eiseválddit, ovdamearkka dihtii dáža

boazodoalloinspektora Nissena bokte, dáhtto buhtes

ealáhusorganisašuvnna. Cealkámuš ovtta komišuvnnas

mii galggai čielggadit boazoguohtundistrivttaid Norgii,

govvida eiseválddiid vuođđooainnu:

(..) boazodoallu lea ássan ja gilvin guovlluin háhtá

dus, mii dušše muhtin áiggi ferte girdojuvvot. Dušše

duottarváriin ja doppe, gos láiddomat eai ávkkás

tallojuvvo eanandolliid guohtumii, lea boazodoallu

vuoigaduvvon (…)

Álggu rájes juo lei lahttovuohta ja ulbmil fáddán. Gal

gego sámi organisašuvnnat leat buot sámiid várás, vai

galggaigo boazodoallu vuoruhuvvot ovddimussii?

NordreTrondhjem Amts Lappeforening (Davit Troan-

dima Ámtta Sámisearvvi) njuolggadusat govvidit dán §

1 bokte, mii nannii ahte ulbmil lei bargat «johttisámiid

diliid» ovddas, ja § 2 celkkii ahte buot sámit sáhtte leat

lahtut. Boazodoalu dilli lei váttis. Dajahus Felleslappe

loven (Oktasašsámeláhka) mii oaččui namas danne go

biddjojuvvui fápmui sihke Ruŧtii ja Norgii 1800-lo-

gus, lei sámevašán. Lága fápmui bidjama árta lei gárž

židit boazodalu eanadoalu ovddádussan ja bágget sámi

boazodolliid máksit guohtunvahátbuhtadasa. Daniel

Mortenson celkkii dán Riikkačoahkkimis 1917 čuju

hettiin varas diggeášši bohtosii:

(…) mun anán iežan deddojuvvon dievdun geasa ii

gusto láhka iige riekti. Mus lea dávjá árji vearahit

Ipmila go riegádin sápmin (…)