Sámis 22

Sámis

22/2016

plánedettiin. Sámesearvi rávkkai čoahkkimii Feehtjerii

1917 mihcamáraide, ja lassin Ruoŧa beali golmma leana

sámiide, leigga maid Daniel Mortensson ja journalista

Ellen Lie boahtán guossin Norggas. Čoahkkin lei git

ta, ja ruoŧŧelaččat ožžo leat mielde dušše juos ohce

searvvi stivrras lobi. Sámiid doaimmat bokte eiseváld-

diid várvešvuođa, earenoamážit go čoahkkin lei git-

ta ja go guossi Mortensson lei báhkkodan sosialista.

Gilvojuvvojedje maid šolžžat ahte sámit ledje noastá

heamen stuimmiide Ruoŧa stáhta vuostá. Eiseváld-

dit válde šolžžaid dan mađe duođas, ahte Västerbotte-

na eatnanhearrá bijai geaskku Vualtjere leansmánnái

dutkat ášši. Västerbottena sámefáldi Erik Bergström ja

nomádaskuvladárkkisteaddji Vitalis Karnell vulggiiga

maid Feehtjeriiguorahallat báikkis mii lei dáhpáhuv-

vamin. Vaikko leansmánni ja sámefáldi johtilit šikkuiga

revolušuvdnašolžžaid, de čuhce dat goitge sámesearvái.

Virggálaš jahkečoahkkin suoidnemánus dan jagi vuoli-

dii riikkačoahkkináigumušaid, ja ráddjii ovttasbarggu

Norgga beali sámiiguin. Riikkačoahkkima plánenbargu

joatkašuvai goitge, ja čavčča mielde válbmejuvvui prog

rámma ja bovdejumit sáddejuvvojedje. Staare lei mearri-

duvvon čoahkkinbáikin Jämtlándda sámiid dihtii, muh-

to vásttolaččat vurde maiddái oassálastiid Norrbottenis.

Riikkačoahkkin Staares 1918

Riikkačoahkkima áššelisttus ledje golbma guovdilis ga

žaldaga, namalassii ođđa boazodoalloláhkaevttohus,

skuvlaášši ja organisašuvdnaášši, ja čoahkkingohččumis

ávžojuvvojedje buot sámit boahtit. Go čoahkkin álgga

huvvui guovvamánu 5. 1918, de ledje buohkanassii 201

sámi Ruoŧas ja 18 Norggas boahtán. Andreas Wilks

lei čoahkkinjođiheaddji, muhto Torkel Tomasson lei

čoahkkima jođiheaddjigárvi. Tomasson doalai rahpan

sártni boazodoallolágas, ja láittii bastilit eiseválddiid

sámepolitihka ja oainnu sámiid hárrái. Son hilggui ollá-

sit govvideami ahte sámit álbmogin dohkkejedje dušše

johtti boazodoallin, ja ahte sin ámmátmáhtut čuorbu

duvve juos oidne ja válde vuostá govaid ruoŧŧelaš kul-

tuvrras. Čujuhii ahte mearrideddjiid vádjigis diehtodás-

si ja vátnamielalalašvuohta oaidnit earáhuvvan eavttuid

maid boazodoallu dál galggai giehtaguššat, dahke dáid

oainnuid. Tomasson gesii ovdan earenoamážit sáme

doaimmahaga áddemeahttun eiseváldin, mii vuimmiin

geahččalii giehtaguššat dili mas alddes eai lean dieđutge.

Čoahkkinoassálastit dorjo Tomassona moaitámušaid,

ja riikkačoahkkin gáibidii ahte doaibmagoddái mii

ovddosguvlui galggai bargat boazodoallolága dárkkis-

temiin, galge váldojuvvot mielde uhcimustá golbma sá-

mi áirasa.

Skuvlaáššis doalai dalá teologiija kandidáhtta Gustav

Park álggahansártni, ja son dagai iežas vuosttas gearddi

oahpisin sámelihkadussii. Maiddái Park lei sakka moai

tevaš oainnuide mat ledje sámepolitihka ja nomáda

skuvlla vuđđosis, namalassii "lapp ska vara lapp" jur-

dagat. Son válddahalai eiseválddiid čađahan politihka

dakkárin, mii lei amas duođalašvuođas ja vuođđuduv

van ovdagáttuide. Eai sámit gal čurbon boazovázzin eai-

ge guođđán ealáhusa vaikko válde oahpu, dajai son, ja

gáibidii ahte sámit galge oažžut ovtta buori oahpu 1913

manu nomádaskuvllain go ruoŧŧelaččat ožžo álbmot

skuvllain muđui. Park oaivvildii ahte sámiid, ja earen

oamážit boazovázziid, vuollegis oahppodássi dagai sin

bárohis dillái, go "diehtemeahttunvuohta ja vuoiŋŋa

laš seavdnjatvuohta goddá sihke sápmelačča rupmaša ja