Sámis 22

Sámis

22/2016

si, das lei jođiheaddjin Klemet Solbakken Porsáŋggus ja

čállin gis John Haug Tromssas. Sáhttá navdit ahte ul-

bmil mátkkiin davás ja ieš čoahkkimiin lei čatnat oktii

sámepolitihkalaš barggu davvin ja máddin. Sami Sent-

ralsearvi lei bures ráhkkanahttán čoahkkima Bonjákas-

as 1920:s, ja dan gohčodedje joatkkan sihke mannan ja-

gi čoagganeamis ja maiddái Troandin riikkačoahkkimis

1917:s. Bonjákasas geavai juoga mii ii dihtton Troandi-

mis, doppe bođii namalassii riikkaidgaskasaš bealli ov-

dan. Ovdal čoahkkima lei Josef Pedersen Baukop, Piera

Jovsset, čállán lohkkiidasas Nuorttanastes: "Sámi vieljat

ja oappát! Dii diehtibehtet ahte dál lea garra álbmot

lihkadus min gaskkas mii galgá čohkket buot sápme

laččaid, guhkkin ja lahkosiin, oktan joavkun mii galgá

suddjet ja várjalit álbmoga vuoiŋŋalaš árbbi, ovdal go

sámi álbmot áibbas massá árbesilbbaidis ja árvvuidis

(...) Duođalašvuohta ja eará álbmogiid vásáhusat mieh-

tá máilmmi čájehit ahte maiddái mii sápmelaččat fertet

morránit ja čoagganit dorrui vai mii ain ceavzit. Muđui

vuovdnás ja gievrras álbmogat dulbmet ja duššadit min."

(Solbakk & Solbakk 1999:94)

Álbmotrievttálaš vuostálastin

Odne mii livččiimet gohčodit dien álgoálbmotákkas-

tallamin, ja Per Fokstada jurdagat bohtet dás oidnosii.

Son bođii Bonjákasčoahkkimii njuolgga oahppomátk-

kis Birminghamas, ja seammá dálvvi son manai gis Pa-

risii. Fokstad beroštii oskofilosofiijas, psykologiijas ja

etnihkalaš álbmotiešvuođas. Son hálai bures fránskka-

ja eŋgelasgiela ja čujuhii earenoamážit fránskalaš filoso-

fii ja Nobelbálkkašumi vuoitái Henri Bergson (1859–

1941). Dan láhkái sáhtii dadjat ahte Troandinčoahkkin

lei eanet ealáhussii čadnon, ja Bonjákasčoahkkimat gis

viiddis etnopolitihkalaš deaivvadeamit. Dán ovttas

tahtti doaimma galggai Sami Sentralsearvi fuolahit,

ja dainna lágiin sirdojuvvui sámepolitihkalaš deaddu

buorre muddui davás. Čoahkkin Deanus mearridii sád-

det viđaolbmo sáttagotti "ovdanbuktit sámi vuoigat

vuođagáibádusaid ráđđehussii"

ja gáibidit sápme

laččaide golbma fásta saji Stuorradiggái (Solbakk &

Solbakk 1999:95). 1921 Stuorradiggeválggaide lei Ole

Erik Tapio bajimuččas sámepolitihkalaš listtus Finn-

márkkus, ja Per Fokstad lei nubbin. Muhto sii ožžo

uhcán doarjaga, dušše 5 % jienain. Seammá jagi álggahii

Josef Pedersen Baukop aviissa "Samealbmug" maŋŋil go

ii lean nagadan fidnet Anders Larsena doaimmahead

djin (Bjørklund 1985:330). Bajilčállagiin "Finnmarkens

urfolk" (Finnmárkku álgoálbmot) son ávžžuhii rahčat

sámi čeardda eallima dahje jápmima ovddas (Solbakk &

Solbakk 1999:107).

Sámi aktivisttain orru leamaš hoahppu jagi 1921 ja Sami

Sentralsearvvi John haug gohčui ođđa riikkačoahkkimii

Tromssa gávpogis seammá jagi. Áigumuš lei digaštallat

boazodoallolága ja dainna lágiin beassat mielde boazo-

doallopolitihka áššiide. Dalle sáhtii fidnet máttasámiid

mielde ja velá Finnmárkku boazodolliid. Čoahkkin

ii lihkostuvvan nu bures go eanadoallodepartemean-

ta ii juolludan mátkedoarjaga ja uhcán olbmot serve

čoahkkimii (Borgen 1997:194). Boazodoalloinspek-

3 Dat viđas ledje Nils Pavelsen, Nuorta Sámieatnamis, Klemet

Pedersen Oarje Sámieatnamis, Josef Isaksen badjeolbmuid

beales, John Haug, Tromssa guovllu sápmelaččaid beales ja Elsa

Renberg, Nordlánddas. Mátki navdimis ii dahkkojuvvon.

Porsáŋgulaš

Máret-Lemet -

Klemet Peder-

sen Solbakk-

en , 1919 Sámi

Sentarlsearvvi

jođiheaddji.