Sámis 22

Sámis

22/2016

tevra Nissen (gii navdimis váikkuhii dasa ahte mátke-

doarjja biehttaluvvui) lei mielde ja almmuhii ahte son

áiggui ođđa riikkačoahkkima lágidit Troandimis seam-

má jagi. Dan čoahkkima ráhkkanahtte dáža eiseválddit

ollásit ja Nissen lei ráhkadan čoahkkinortnega mii lei

dušše máttasámi boazodoalloáššiid birra. Skuvladirek

tevra Bernt Thomassen

lei čoahkkinjođiheaddji ja dán

vuoro departemeanta juolludii mátkedoarjaga. Dan

dihtii lea dát čoahkkin maŋŋil adnojuvvon dáža eise

válddiid tiŋgojupmin, mii ii ovddastan sámi oainnuid

(Otnes 1970:124, Jernsletten 1999:22).

Daniel Mortenson goittot háliidii oahppat doaimmaid

birra davvin ja finai Ufuohtas 1922:s. Su oahpisteaddji

lei Henrik Kvandahl ja jagi maŋŋil ásahuvvui Ufuohta

sámi searvi, ja das ledje olles 150 miellahtu. Sii bidje list-

tu 1924 Stuorradiggeválggaide mas vuosttasin lei Hen-

rik Kvandahl ja nubbin Elsa Laula Renberg, muhto dan

boađus lei heittot.

Skuvlagažaldat lei deaŧalaš ášši olles davvisámi opposi

šuvdnii, gitta Stockfletha beivviid rájes gaskkamutto

1800-logu ledje gáibidan oahpahusa sámegillii. 1919

čoahkkin Bonjákasas lei Per Fokstad evttohusa mielde

mearridan ahte gáibidedje 1) sámegiela oahpahusgiel-

lan vuosttas golbma jagi, 2) buot oskkuoahpahusa sáme-

gillii ja 3) oažžut dárogiela amasgiellan skuvlii (Hætta

1999). Fokstad ráhkadii dás sámi skuvlaplána maid sád-

dii Parlamentáralaš skuvlakommišuvdnii (Solbakk &

Solbakk 1999: 116–124). Waren Sardne čálii plána bir-

4 Thomassen lei 1920:s šaddan ođđa skuvladirektevran

Trøndelagii maŋŋil go Finnmárkkus lei doaibman muhtin jagiid

ja doppe boktán ollu riidduid. Dál son galggai guorahallat mát-

tasámi mánáid oahppodárbbuid.

ra 1925:s ja dat várra lei oassi sivas dasa go Daniel Mor-

tensona bárdni Lars Danielsen (Daniel Mortenson lei

jápmán jagi ovdal) ja Henrik Kvandahl manaiga davás

Finnmárkui seammá jagi. Soai finaige sihke Porsáŋggus,

Deanus ja Unjárggas, ja Waren Sardne čálii dán mátk-

ki birra. Fokstada skuvlaplánain geavai seammá láhkái

go Sami Sentralsearvvi riikkačoahkkingeahččaleapmi

1921:s; dat ii lean eiseválddiid sámepolitihkalaš miht-

tomeriid mielde, ja hilgojuvvui seammás.

Deatnu ja Troandin

Dál maŋŋil šaddá deaŧalaš áddet 1917 čoahkkima

Troandimis daid eará sámi čoahkkimiid ja doaim-

maid ektui mat dáhpáhuvve 1900-logu álggu moadde-

lot jagi. Vuosttas riikkačoahkkin lei gal vuosttas sáme

politihkalaš čoagganeapmi dán riikkas. Muhto nugo

leat oaidnán, de dáhpáhuvai dat oktanaga davimus fylk-

kaid sámi mobiliseremiin mii lei goittot seammá viid-

dis – mobiliseren mii maŋit áiggiid ii leat ožžon áktá-

nas fuomášumi. Dasa leat máŋga siva, muhto dát dáidá

leat deaŧaleamos: Troandinčoahkkin lei vuosttažettiin

boazodoallopolitihkalaš deaivvadeapmi – fáddá maid

eiseválddit ge beroštedje dahkat áššin. Ođđa boazo

doalloláhka galggai ráhkaduvvot ja eanandoallodepar-

temeanta ja boazodoalloinspektevra Nissen sihke fer-

tii ja háliidii dárkileabbo guldalit boazodolliid oaivi-

liid. Dat vuorbi gahčai Mátta-Sámi boazodollui, go

doppe lei sámi boazodoallopolitihka vuostálastin eane

musat beaggán. Dasa lassin bekkii dat čoahkkin vii-

dát Norggas. Máŋga alladáse ámmátolbmo ledje miel-

de, sihke Norgga ja Ruoŧa bealde. Bisma, ámtamánni,

sátnejođiheaddji, politiijameašttir ja aviisadoaimma

headdjit. Navdimis čoahkkin maiddái bekkii go dovd

dus kommunista Martin Tranmæl lei logaldalli, ja