Sámis / Sámen 30

22 Sámis 30/2019 "Na mun jáhkán dat dahket dan, muhto sápme­ laččain lea maid muitalanmálle máŋggalágan. Dak­ kár dego hui hohppos olmmoš gii háliida hui jođá­ nit geargat ja gulahallat, dat muitala álo mihá roav­ vaseappot ja duođalaččabut, go dakkár olmmoš mii váldá buori áiggi. Dat ges muitala hui litnásit ja guhkit áiggi váldá go muitala. Dan mun gal ipmir­ dan dáččat dat eambbo njuolga muitalit vai gerget dainna eret. Sápmelaččat lávejit lohkat nuppi birra ahte son gal lea birra dieváid hupmame. Jus dat lea meinen don olbmo birra juoidá muitalit, de sáhttá leat nu ahte ii namut dan olbmo, iige mii dat lea maid son áigu muitalit, dat hui viidát manná. De lávejit lohkat ahte "uff, dat gal birra dieváid hupmá", dahje ahte "dat ii muital birra dieváid, muhto muitala njuol­ ga". Ulbmil ii leat dette nu olu eará go ahte ii galgga nuppi surgehit dahje nu njuolga muitalit, ja de sáhttá nubbi vel árvidit dan loahpa maid son meinii dieinna muitalusain." (Morten Áilu Utsi, 2018) Nubbi dutkangažaldat dutkamis lea movt sámi gu- lahallama sáhttá heivehit journalistihkkii? Dása lei váttis gávdnát materiála man vuođul sáhtten dut- kat, nu ahte dás ávkkástallen iežan 3 jagá bachelor oahpu ja 12 jagi journalista bargoduogáža. Iežan duogážin geahččalin eksperimentealla jurdagiiguin hutkat movt dán sáhttá dahkat. Sámi gulahallan lea njálmmálaš árbevierru mas leat hástalusat čuovvut mediamáilmmi ovdá- neami. Eksperimentealla jurdagiiguin geahččalin čájehit movt Sámi gulahallan sáhtášii duohpat mediamáilmmi ovdáneami, ja vaikko vel meattá maid mannat. Mediamáilbmi álo ohcala ođđa muitalanvugiid ja sámi gulahallamis sáhttá gierdo- muitalanvuohki leahkit dat maid sii ohcet, mas lea vuolggasadji luođis. Lea lunddolaš jurddašit ahte luođis lea gierdo- muitalanvuohki, go luođi šuokŋaminsttar gearddu- huvvo. Muhto mun lean guorahallan luohtedajahu­ said, ja daid ferte earuhit luođi šuokŋaministaris. Dávjá luđiin eai leat dajahusat. Luđiin main leat da- jahusat, de lea dábálaš ahte luođi olbmo namma geardduhuvvo, muđui ii leat nu dábálaš geardduhit dajahusaid. Mun máhcan gierdomuitalanvuohkái go ovdanbuvttán bohtosiid. "Luođis ii leat álgu iige loahppa, ja dat lea gierdunovdalii lineáran". (Somby, 1995). DUOGÁŠ DUTKOSII Mun lean bajásšaddan sámi birrasis mas vuoras­ olbmuide lea leamaš dábálaš nárridit mánáid. Mun lávejin suhttat issorasat, muhto dađi mielde hárjá- nin dasa go vuorasolbmot hárddestalle mu. Mun lean maid čohkkán beavdeguoras, go rávisolbmot diibmoviissaid muitaledje ságaid guđet guoibmá­ seaset, ságáid main in láven álo ipmirdit. Dál ma­ ŋit áigge jurddašan ahte sivvan dasa lei dat go sii geažáhalle. Váikko mun lean bajásšaddan sámi birrasis mas lei ealli sámi gulahallan, de lihká in dáikkihan ahte sápmelaččain lea earálágan gulahal- lan ovdal geasset jagi 2016. Norgga árktalaš uni­ versitehta (UiT) professor Harald Gaski ovdanbuvttii sámi gulahallama sámi journalisttaide NRK Sámis, Kárášjogas. Son gohčodii dáid gulahallandovdo­ mearkkaid giellameašttirdoahpagin. Son čilgii earet eará geažuhit-doahpaga. Easka dalle sáhkkiluvven ja oahpásnuvven doahpagiidda. Diđolaččabun