Sámis 27-28

36 Sámis 27–28/2018 70-logus, goas dát jurdagat ledje easka bohciideamen. Dánge olis sáhttá dadjat, ahte Áilu duođai rahkadii luotta midjiide. Miellagiddevaš lea otná beaivve ektui guorahallat dan, mo kolonialisttalaš doahpagat leamaš anus ja mo áiggi mielde mii ain áddegoahtit eanet ja ea­ net. Áilu gohčoda eará eamiálbmogiid olbmuid oabbán ja vielljan. Son šálloša, ahte ii sáhte gieđahallat eará ea­ miálbmogiid áššiid nu ollu go háliidivččii, muhto son dattege lihkostuvvá muhtun muddui gomihit stereo­ typiijaid sin vuostá. Teavsttainis Reiniharju boktá lohkki beroštumi gullat Áillu prográmmaid ja dan, mo dekoloniseren barggu leat dalle bargan. Jana K Polenz čállá makkár mearkkašupmi eamiálbmo­ giidda leamaš Áillu Terveisiä Lapista – eaŋgalasgielat jorgalusas. Son geahččá Áillu pamfleahtta ja nup­ pi eamiálbmogiid birra čállon čállosa muitaleami ja máinnasteami guovllus, nappo nárratiivvalaš geahččan­ guovllus. Dehálažžan ja mearkkašahttin Polenz oaid­ ná dan, ahte čálli guoktás leamaš beroštupmi muitalit eamiálbmogiid birra. Áillohačča pamfleahtta almmus­ tuvai eaŋgalasgillii Álaheadju-konflivtta maŋŋá nu ahte danin das lei vel viidásut mearkkašupmi olles máilmmis dan ektui mo eamiálbmogiid luonddu bilidit ja váldet háldui. Áillohaččas ii lean áigumuš buktit ovdán iežas, muhto baicce sámiid sajádaga Davvi-riikkaid gaskkas. ÁILLOHAŠ ČÁLLIN Girjji nubbi oassi gieđahallá Valkeapää rolla čállin. Dán oasis fuomášan vuordit čiekŋalis ja viiddis bohtosiid da­ ningo dovddan Áillohačča bargguin buoremusat justa čálalaš buktagiid. Miellagiddevaš lea, ahte Vuokko Hir­ vonen máhttá giddet lohki beroštumi Valkeapää bokte su ovdal eallán dáiddáriidda, Turii (1854–1938) ja Utsii (1918–1974), geaid birra muitaleaddji girjjiid Áillohaš doaimmahii. Áillu oktavuohta dan guoktásii ja sudno barggu árvvus atnin lea dieđusge čielggas, go juo doalv­ vui sudno barggu ovddos guvlui, muhto otná beaivve olmmoš ii vealttekeahttá ádde dán golmma albmá dái­ daga oktasaš vuođu. Maiddái eará artihkkaliid čállit leat bures gávdnan ja ovdanbuktán Áillohačča luotta min otná beaivve dáiddáriin. Ahvenjärvi ja Mattila máhttiba čájehit maŋimuš logijagiid dáiddáriin váikkuhusa, man Áilu lea guođđán. Ovdan boahtá konkrehtalaš divttaid stiila ja hápmi, muhto maiddái boazodoalu rievdan ja giela manaheapmi. Lohkki dovdá historjjálaš perspek­ tiivva ja oaidná Áillohačča váikkuhusa. Eandaliige Ima ja Niillas Holmberga multidáiddárvuođa sáhttá ovttas­ tahttit dasa, ahte soai liikuiga bures Áillohačča dáidagii. Sallamaa čállá artihkkalisttis Eanni eannážan -čoak­ káldaga birra ja gohčoda dan čoahkkáigeassun ja árbin Áillu olles eallinbarggus, mii nogai jahkái 2001, go son nuorran vádjolii eret. Metafora láhkai sáhttá jurddašit jo nama Eanni eannážan , dasgo eana lea stuoris ja eadni dan ektui nu unni – lihkká seamma dehálaččat guktot. Diktačoakkáldat lea dego boahtán dasa, gos vulggiige: ii leat dušše Sámi albmot, muhto buot eamiálbmogat ja sin sajádat oarjemáilmmis, man oskku ja eallindábi Áilu kritisere ja bidjá gážaldatvulosažžan. Eanni eannážán - čoakkáldaga birra logadettiin millii boahtá veagalge Mari Boine ja su lávlagat. Sallamaa oaidná divttain dan mii lea boahtán ovdal eará sajisge sámi kultuvrras hála­ dettiin: eatnit ja nissonat leat dat, geat dihtoláhkái dol­ let badjin kultuvramet, daningo albmát leat meahcis ja eará hommáin ruovttu olggobealde. Valkeapää divttat buohtastahttojuvvojit maiddái olgoriikalaš diktačálliid ja dáiddáriid dáidagii, mii buorebut čalmmustahttáge