Sámis 33

12 Sámis 33/2021 Mu válljejupmi vuolgit davás ii lean hirbmat erenoamáš. Mun dovddan logiid mielde suopmelaččaid, geat leat fárren Sápmái ja oahppan ja geavahišgoahtán sámegiela. Olles servodatlaš albmoneapmin dat, ahte majoritehtii gullevaš ol­ bmot oidnet sámegiela beroštahtti, mávssolaš ja dárbbašlaš áššin ja áŋgiruššet dan oahppama ovdii, orru leamen dábálaš namalassii Suoma beali Sámis. Ruoŧa jaNorgga bealde gažaldat lea eanetge ovttaskas olbmuin, ii viiddis albmoneamis – ja Ruoššabeale Sámis sámegiela oahppamii eai leat dilit oppa sápmelaččainge, earrásiin hálakeahttá. Suomas dehálaš rollas dan albmoneami duohkin lea jo guhká leamaš Sámi oahpahusguovddáš, guhte lea lágidan ovtta jagi bistevaš sámegiela ja -kultuvra intensiivva, ollesáigge oahpuid davvisámegielas 1990-logu rájis, anárašgielas ja­ gi 2011 rájis ja nuortalašgielas jagi 2012 rájis. Oahput bistet sullii 9,5 mánu. Dat lea ollesáigge, garra bargu, iige leat vejolaš fitnat goittotge beaivebarggus seammá áigge. Luohkkáoahpaheami lassin oahpuin leat mielde iešguđetlágan sámekultuvra kurssat, iešheanalaš bargu, giellahárjehallan sámegielat bargo­ sajiin, ja anáraš- ja nuortalašgiela oahpuin maiddái giellameašttir-oahppi-hárje­ hallan. Dat mearkkaša giela oahpahalli ja eatnigielat, dábálaččat boarrásut hál­ li deaivvademiid ja gulahallama, mii galgá dáhpáhuvvat ollásit sámegillii. Dat oahppanvuohki heivehuvvui anárašgiela vuosttaš intensiivaskuvlejupmái 2009- 2010 California guovllu Master-Apprentice Language Learning Program (Hin­ ton 2002) vuođul, ja dan maŋŋá dat šattai bissovaš oassin anárašgiela oahpuin ja dasto maiddái nuortalašgiela oahpuin. Davvisámegiela oahpuide dat ii leat mannu sivas váldojuvvon mielde. Láhppon sohkabuolva váldimin giela ruovttoluotta Vaikko dát muitalus álggii das, mo olggobeale olbmot oahpahallet dahje eai oahpahala sámegiela, de Sámi oahpahusguovddáža sámegiela ja kultuvra oah­ put eai leat vuosttamužžan suopmelaččaid dárbbuid várás huksejuvvon, baic­ ce sámiide, geat eai leat oahppan sámegiela ruovttus dahje beassan doalahit dan dáiddu iežaset eallimis. Sin sáhttá gohčodit giellasosiologiija doahpagiin ”láhppon sohkabuolva” (eŋg. lost generation ). Dat čujuha man beare ahkásaš ol­ bmuide, geat leat massán iežaset álbmoga giela assimilašuvnna dihte. Láhppon