Sámis 31

Sámis 31/2020 5 Láidehus Sámit leat historjjálaččat leamaš iešmearrideaddji ál­ bmot, mii mearridii iežas áššiin, stivrii ja hálddašii iežas álbmoga ja guovlluid báikkálaččat siiddaid dásis. Mii leat massán iešmearrideamet go stáhtat leat ceggen ieža­ set vuogádagaid ja ásahusaid siiddaid ala ja háddjen ear­ ret eará rádjegiddemiin sámi servodaga ja dan ortnega. Dálá sámeservodat ja sámi politihkalaš ásahusat eai leat vel nákcen váldit ruovttoluotta mearridanválddi ieža­ met áššiin. Dasa lassin mii eat albmaláhkai dieđe, mii lea erohus iešmearrideami ja iešhálddašeami gaskkas. Dán erohusa lea dehálaš diehtit ja áddet, amas min ser­ vodatovdáneapmi bisánit ja sámi iešmearrideapmi báh­ cit ollašuvakeahttá. Čuolmmat 1. Sámi politihkalaš ásahusain ii leat mearridanváldi sámiide gullevaš áššiin. 2. Sámi iešmearrideamis váilu čielga sisdoallu ja višuvdna. 3. Sámi iešmearrideamis váilu historjjálaš vuođđu. Guorahallan Sámiin váilu iešmearrideapmi. Mii leat ollen dássái, man gohčodit ”ieš-hálddašeapmin” (jorgaluvvon eaŋ­ galsgielat sánis “self-administration”): sámi politihka­ laš ásahusain lea váldi hálddašit muhtin áššiid, eanaš áigge ovttas stáhta ásahusaiguin ja ovttasteaddjiiguin. Nubbi guovddáš hehttehus lea čielga višuvnna ja ádde­ jumi váilun sámi iešmearrideami sisdoalus ja meark­ kašumis. Goalmmát hástalus lea ahte sámi iešmearri­ deapmi ii leat huksejuvvon historjjálaš vuođu ala. Sámi iešmearrideami vuođu, legitimitehta ja sisdoalu berre fárggamusat nanosmahttit jos áigut iešmearrideaddji ál­ bmogin. Dát čálus guorahallá dan golbma váldočuolm­ ma iežan veardádalli dutkamuša olis, masa jearahallen sámiid (sihke politihkkáriid ja eará olbmuid) Norggas, Ruoŧas ja Suomas. 1. Sámi politihkalaš ásahusain ii leat mearridanváldi sámiide gullevaš áššiin. Iešmearrideapmi kollektiiva dásis mearkkaša ahte ál­ bmogis lea mearridanváldi iežas áššiin. Sis lea maiddái riekti stivret ja hálddašit iežaset áššiid, oktasaš eallima ja resurssaid iežaset vugiid mielde. Álbmogiidgaskasaš lága mielde álbmot sáhttá massit iežas suverenitehta (iešmearrideaddji sajádaga) dušše guovttiláhkai: vuo­ luštemiin soađi boađusin dahje jos álbmot luohpá das. Sámit eai leat bargan goappáge, ja danne sáhttá dadjat ahte sámiid iešmearridanváldi ii leat goassige heaitán ”Mii eat sáhte sivahallat stáhta das go mis eai leat čielga višuvnnat” – MII LEA SÁMI IEŠMEARRIDEAPMI?