Sámis 26

Sámis 26/2017 31 dadjen Petterii: “Diet luossa livččii sáhttán leat munno jus moai livččiime deanu alde.” Petter ii lean muinna ovt- taoaivilis, ja dajai: “Diet luossa ii lean munnuide oidno- juvvon”. Nu lihkostuvvan luossabivdu ii leat dušše soait- táhagaid ja lihku duohken, muhto mii goddit dan luo- sa mii lea midjiide oidnojuvvon. Petter oaivvildii ahte vaikke moai livččiime leamen fatnasis, de ean livčče dattetge goddán dien luosa. Luossa lei oidnojuvvon eará olbmui muhto ii munnuide. Moai manaime fas bivdit maŋŋá káfestallama, muhto ean goddán guoli. Lei go nu ahte luosas mii lei doppe gos moai oakkuime, ii gal- gan mange lágan oktavuohta munnuide, muhto dan fat- nasii mii lei munno lahka? Lea sátnevájas mii maiddái govvida ahte luossa ieš “vál- lje” geasa oaffaruššá dahje addá iežas. Sátnevájas čuodjá ná: “Gal fierbmi guolis gávdná” (Otterbech 1920:2). Nugo mun ipmirdan sátnevádjasa, de ii sáhte vaikke makkár guolli čákŋat fierbmái. Muhto guolli mii lei oaivvilduvvon čákŋat dan dihto fierbmái, dat gávdná geainnu dohko. Dát dattetge ii mearkkaš dan ahte luos- sa čákŋá fierbmái vaikke mo ja gosa fierbmi leaš bidd- jon. Lea danne guollebivdi čehppodat ja máhtut mat leat vuođđun dasa ahte bivdu galgá lihkostuvvat, ja easkka dalle sáhttá dajaldat ahte fierbmi guolis gávdná duohtan dahkkot. Oktavuođat mat Petteris ledje lussii, bohte oidnosii su hállamis luosa birra ja mo son láhttii luosa ektui. Su ok- tavuohta lussii heive oktii dajaldagain ahte luossa vállje ieš geasa son oaffaruššá. Dáinna lágiin gudnejahttojuv- vo luossa. Dat ii oidnojuvvo leamen álkkes sálaš, muh- to dat addá iežas dihto olbmui. Doaba “bivdit” boahtá mearkkašupmái das go geahččá makkár oktavuohta Pet- teris lei lussii. Go mii sihtat juoidá, de mii sáhttit oažžut dan dahje ahte dat hilgojuvvo. Luosas lea danne au- tonomiija dihto dilálašvuođain. Dat sáhttá iežas friddja dáhtuin oaffaruššat dihto olbmui dahje ii dahkat dan. Ii leat sihkkar ahte dat oaffaruššá, muhto lea dattetge dehálaš ahte olbmos leat máhtut mo buoremus lági mielde gulahallat luosain dainna doaivagiin ahte dat dohppe vuggii dahje čákŋá fierbmái. Gomoai Petteriinmanaime fas oaggutmaŋŋá go leimme gáttis káfestallan, de lei mu bargu gii čohkkájin fatnasa maŋŋegeahčen, luoitit siimma čáhcái. Siimma geahčai lei vuogga čadnon, ja Petter siđai mu doallat vuok- ka gieđas vehá áigge ovdal go luiten dan čáhcái. Mun dulkojin ahte dat lei okta máŋga eará vugiin oččodit oktavuođa luosain. Iežan daguid bokte geahččalin mun oažžut oktavuođa luosain. Áŋkor šattai eará objeaktan mu gieđaid gaskkas ja dan maid mu gorut (nugo liekkas ja hádja) sáhtii fievrridit objektii. Mun geahččalin buo- ridit eavttuid vai luossa livččii válljen oaffaruššet iežas munnje. Bivdin bivden mun ahte luossa galggai dohppet vuggii maid mun ledjen doallan iežan gieđaiguin. Go dihto luosat leat oidnojuvvon dihto olbmuide, de sáht- tá dat orrut nu ahte olbmuiguin ii leat alddiset vejolaš dahkat maidige. Muhto go don čohkkát fatnasis ja oak- kut, de lea dus vejolašvuohta leat “dialogas” luosain. Jus mun ja Petter livččiime goddán luosa, de livččiime dan gudnejahttán. Dan maid olmmoš lea bivdán ja ožžon, ii bálkes ruovttoluotta detnui. Deanuluossa lea šaddan báikkiolbmuid oktavuođaid bokte lussii ja detnui. Denauluossa boahtá oidnosii muitalusaid ja doahpagiid bokte. Go olbmot hállet ahte luossa dárbbaša ráfi, de šaddá dat okta luosa iešvuođain Gal fierbmi guolis gávdná.