Sámis 25

6 Sámis 25/2017 J uohke giela buot deaŧalaččamus doaimmat leat njeallje: 1. gulahallama váldo-gaskaoapmin, 2. jurd­ dašeami reaidun, 3. identiteahta ja sosiála organise- rema vuođđun, namalassii man bokte mii sáhttit diehtit geat mii leat ja gean lágážat mii leat ja 4. kultuvrahukse- ma ja kultuvrabisuheami vuođđun: vásáhusat, jurdagat, diehtu vurkejuvvojit giela bokte ja giela vehkiin ja giela bokte árbejuvvojit buolvvas bulvii. ”Gollegiella”-doahpaga vuođđun leat ovddemustá olb- mo persovnnalaš jurddanávccat ja dovddut: jurddašan­ gálggat ja identiteahtta. Olu sámiide doaibmá sámegiel- la ain – lihkus! – nu go muhtun suomagielat olmmoš lea čilgen iežas giela birra: Mu suomagiella dat lea mii lea mu liiki, mu áibmu, mu borga, mu suhttu ja mu moraš. Dan gielas ja dan gillii mun divššun čiekŋaleamos háviidan ja dan gielas ja dan gillii bohciidit mu jurda- giid gilvagat ja dan gielas ja dan gillii mon hábmen jur- dagiiddán. (Gunilla Ladberg: Tala många språk 1994). Jura dát árvu mii gielas lea, lea divraseabbo go buot gol- li oba máilmmis. Dát juo galggašii leat doarvái oažžut buohkaid earáid áddet manne olbmot dárbbašit ja há- liidit geavahit iežaset giela. Giella lea nu guovddáš oassi olbmo persovnnas ja ol- bmo vuoiŋŋalaš návccain ahte jos áigu árvvusatnit ol- bmo, de ferte maiddái árvvusatnit su giela. Dat guhte rihkku nuppi olbmo giela, son rihkku maiddái dan ol­ bmo olmmošárvvu. Giella doaibmá kultuvrra ja kultuvragáhttema vuođđo­ geađgin áiggiid čađa dainna go vásáhusat, jurdagat ja máhttu vurkejuvvo giela bokte ja gillii alccesis. Dat dáhpáhuvvá doahpagiid ja tearpmaid bokte mat vurke­ juvvojit giela bokte ja giela oassin. Giela bokte sáht- tá olmmoš ávkkástallet das maid álbmoga kultuvra lea huksen – máidnasiid ja muitalusaid rájes gitta girjjálaš­ vuhtii, musihkkii, namaide, dieđuide ja gálggaide. Dál leat mis vuos oalle moadde ođđaáigásaš ásahusa mat doibmet sámegiela vuođđun. Eanas oassi kultuvrras lea árbevirolaš diehtu ja diehtu báikkiid birra ja báik- kiid namaid birra, diehtu vieruid birra ja diehtu bargo- vugiid ja bargoneavvuid birra. Sámegielas lea maid ollu min álbmoga diehtu luonddumáilmmi birra, šattuid, el- liid ja olbmuid birra ja ealáhusaid birra. Giela vuorkkás lea maid ollu min historjjás áimmuin. Diehtu gávdno sániin ja sániid sisdoalus. Giella lea jura kultuvrra váim- mus. Diehtu man mii ieža leat huksen giela vehkiin ja Ole Henrik Magga, Sámi allaskuvla Sámegiella Gollegiella