Sámen 2

Sámen 2/2017      29 mo juojddájt mierredit. "Dat sebrudak lij de sjaddaat sæmmi gå sáme álmmuk," tjálij Masoni. Vijddásappot åvdedij Masoni juhte dat akta sebrudak galgaj årrot divna æládusáj sebrudak, ja årrot sebrudak divna sámijda, akta beri makkár lándan sij årrun. Sá­ meálmmuk viertti tjåhkanit - “viertti dal tjåhkanit” tjá­ lij sån. Ij sån ájádallam dåssju dajt sámijt ma årrun Vuo­ nan, Svierigin, Suoma rijkan ja Gárjjelrijkan, valla aj dajt sámijt ma årrun Ámerika Aktidum Stáhtajn. Sån lij dåp­ pen aj æjvvalam sámij daj jagij gå sån åroj Ámerikin ja Ámerika Aktidum Stáhtajn gávnnujin da gudi lidjin diŋŋgum ávijsav “Waren Sardne”. Masonia evtudus ij dat dahkam stuojmev ja ij ge vuos­ teldam stáhtav. “Sáme balli Jubmelis ja guddnedi stáh­ tav” tjálij Masoni. Ulmusj viertti “vaddet tjæjssárij mij tjåjssárij gullu ja Jumelij mij Jubmelij gullu”. Da li bá­ go majt dåhkkit lij dási tjállet duodden. Gå dal sáme li stáhta jali rijka viesáda, de viertti sáme álmmuk rávkkat ietjas ålles viesátriektáv, oajvveldij Masoni. Sámijnlidjin riektá ietjasa ælájdusájda, ietjasa giellaj ja ietjasa sebru­ dakiellemij. “Sábmelasj sebrudak” vierttij dan diehti oadtjot ráddimriektáv badjel “skåvlåj, æládusáj ja ulmu­ tjij åvddånmano badjel - ietján aj”, tjálij Másoni. Masoni vuosádaláj fránska rijka stuojmmárasstemij ja bæhkkodij ietjas evtudusán ja nannij dát le duodaj “friddjavuohta, avtaárvvusasjvuohta ja vielljavuohta.” Gåktus evtudus duostoduváj Masonia evtudus gånnå sån giehtoj mij “Sábmelasj sebrudak” galgaj sjaddat, dav vargga aktak ij åvvå dá­ gástam ávijsan “Waren Sardne”. Ihkap sivva lij, dat lij ilá dåppen mælggadin ja ij åvvå jáhkedahtte. Masonia evtu­ dusá birra ep le ga majdik gávnnam dalusj ájge dárogie­ lak ávijsajn. Suv evtudusá birra sjattaj farrabus tjáledum edesik gåjt de avtan ámerikánalasj ávijsan man namm lij “ Williston Grafic”. Ávijssa “WillistonGrafic” bådij ålgus Nuortta-Dákotán. Dat diededij vuostasj biejve ragátmánon jagen 1910 juh­ te Edvard Masoni danna åvddåla lij mannam Ámerika Aktidum Stáhtajs dåk Skándináviji. Duodden tjálij dat ávijssa: “He has just issued an appeal to his people to or­ ganize themselves into a Sámic Federation.” ( Sån le jur dálla bigodam gåhttjomav ietjas ulmutjijda vaj sij luvlun álgget ietjasa orgániserit Sábmelasj Sebrudahkan”). Ådåjakmáno jagen 1912 vuolgij Edvard Masoni ruopp­ tot dåk Kináj. Sån ij boahtám vas Vuodnaj åvddåla 1920-tálla maŋŋegietjen. Dassta mij de vuojnnep sån ij lim siegen dan stuorra sáme rijkatjåhkanimen mij lij Roandemins 1917. Da ájádusa majt Masoni buvtij åvddån jagen 1910 “Sáb­ melasj Sebrudagá” birra, da huomájahtti mijáv mujtet dav gå Vuona sámedigge vuododuváj 78 jage maŋŋela. Muhtem oase suv evtudusájs li sjaddam almmavuoh­ tan. Valla Masoni ij lim de galla årrot dudálasj udnásj Sámedikkijn jus sån lij vilá viesso. Uddni li miján gålm­ må, niellja sámedikke, akta juohkka lándan gånnå sáme årru. Mij ep le jåvsådam nav guhkás majt Masoni sidáj jagen 1910. Sån má sidáj aktisasjvuodav badjela divna rijkarájáj. Edvard Masoni sidáj gájkka sáme galggin lågŋit slåht­ tån.