Sámis 31

26 Sámis 31/2020 Knud Leem 1756: En Lappesk Nomenclator efter den Dia- lect, som bruges af Fjeld-Lapperne i Porsanger-Fjorden J. A. Friis 1887: Ordbog over det lappiske Sprog Sámi minttat ja Ungára minstarat Okta sámegiel sátni lea vánddardan gillii ja atnui man ii vuosttamužžan livčče sámi sánis vuordán: Ungáragielas leat juo moaddečuođi jagi geavahan sáni minta , man mearkkašupmi lea ’minsttar’ dahje ’málle’. Álgovuođđu dán sátnái lea sámegiela sátni minta . Sámegiel sáni gáldun leamaš dieđus dáro- ja ruoŧagiela mynt , muhto Ungára gielladutkit leat dan liikká gávdnan sámegiela sátnegirjjiin ja jurddašan, ahte minta lea albma duohta sámegiela sátni mii heive bures maiddái ungáragillii. Ja maninba ii hei­ veše, go dál leat sullii logi miljovnna ungáralačča geat dán sáni dovdet ja geavahit. Muhto manin min­ ta mearkkaša doppe minstara dahje málle? (Ungá­ ras leat dieđus maiddái minttat maid gohčodit sániin érme, muhto dat ii gula dán muitalussii šat ollege.) Ii leat gal áibbas čielggas manin ná lea geavvan, ahte sámegiela minta mearkkaša Gaska-Eurohpás minstara. Buoremus árvalus orru dattetge leamen dat, ahte maiddái Ungáras leat ádden boastut sát- negirjji. Rievtti mielde sivvan lea várra muhtunlágan feaila sátnegirjjis: Okta vuosttaš sámegiela sátne- girjjiid lea Knud Leem čohkken dánskka–sámi sát- negirjji jagis 1756. Doppe orru njulgestaga váilumin juoga, go dat ii muital maidege das mii livččii mynt sámegillii, muhto dánskkagiela mønster lea sátne- girjji mielde sámegillii mynta . Dieđus muhtumin sánit vajálduhttojit ja sáhttá go­ vahallat, ahte sámegielas livččii 1700-logus gávd- non sátni mynta mii lea mearkkašan minstara (mønster). Dattetge orru eanet jáhkehahtti, ahte dološ sátnegirjjis lea feaila: Doppe orru dego váilu- min okta linjá mii muitalivččii mii lea mønster sáme­ gillii ja mii ges mynta lea dánskkagillii. Nuppiid sá­ niiguin sáhttá oainnat jurddašit, ahte sátnegirjjis leat suddan oktii minstarat ja minttat. Maŋit sámi– dáru sátnegirjjiin lea ge nu ahte minstar ( minsttar ) ja minta leaba badje-badjálagaid, nugo alfabehtalaš ortnega mielde galgá leat. Muhto seamma láhkai go sii geat válde suomagillii sániid norsu (elefánta) ja vuoka (foarbma), de eai ungáralaččat ge máhttán sámegiela nu olu ahte livčče fuobmán ahte minsttar ja minta leat guokte sierra ášši maidda leat guokte sierra sáni. Giitu buriid sániid ovddas Muitalusat das mo suomagiella lea ožžon Sámis sáni gáhkkoforbmii ja ungáragiella ges sáni mins- tarii leat oalle mohkkái. Eanet áddehahtti, muh- to ii gal vuorddehahtti, lea muitalus Jiekŋameara mor šša s , man suopmelaččat leat oaidnán Afrihká safáris oktan ledjoniiguin ja giráffaiguin. Eanemus áddehahtti ja mearkkašahtti lea dattetge dat, ahte sámi duoddarat leat addán stuorra máilbmái sáni tundra , mii lea boahtán ruovttoluotta biologalaš tearbman mii heive maiddái sámegillii ja ovdame- arkka dihte skohteriid ja biillaid namman. Dát leat vuogas sánit ja rikkes sámegiella sáhtášii addit máilbmái ain eanet dákkáriid.