Sámis 26

42 Sámis 26/2017 stuorra gierdogeavvagis, čađđabirrajođus; goappašat dovdat eanaspáppa magnetismma rupmašis; goappašat čuovvut dárkilit beaivváža manu jagiáiggiid mielde, ja mánu, ja temperatuvrra áimmus ja čázis; goappašat šaddat diđolažžan guđet guimmiideaset hárrái oktilis rumašlaš lonuhusas eará elliiguin iežamet birra, ja birrasiin. Muhto mo dalle biebmoluosain? Čájálmasastea­ met vuolgit luondduluosa eallimis, muhto mii beroštit ovtta olu biebmoluosas. Makkár eallin lea dasa addojuv­ von? Mo dat birge su iežas máilmmis? Maid mearkkaha leat áicilis, jierbmás ealli dakkár kosmosis mii lea luvvo­ juvvon vuođđojurdaga mielde ahte biomássá galgá maksimerejuvvot? Go guolis lea vuordámuš, dahje oad- jebasvuohta, ahte máilbmi gos son eallá addá meinne- ga – meinnega man hárrái son sáhttá dađistaga diđoštit, čiekŋudit ja bidjat jearaldagaid áiccuidisguin – mo dal- le lea eallit olles eallinagi industriála máilmmis mii ii bovtte áiccuid dievas potensiála? Beaivváža manu sad- jái sáhttet juo ollásit boahtit goansta jagiáiggit. Reah- kaid ja smávvilguliid sadjái maid luossa borrá, bohtet dađistaga vegetaralaš fuođđarat. Duháhiid kolomehte­ riid mielde dovdameahttun ábi sadjái, gos luonddu- guolli árjjalaččat dádjada, leat boahtán jorba meard- dit main leat fierpmit birra. Magnetisma lea šaddan mealgadii irrelevántan biebmolussii. Dárkogo luossa magnehtalaš báttiid goitge? Mo dakkár báttit muosá- huvvojit go eai sáhte sirdojuvvot daguide? Man olu gár- tet eatnat sánehis duššástumit oktiibuot? Makkár kvali- teahtta lea dakkár eallimiin go geahččá siskkil? Ja man lahka sáhttit boahtit dakkár jearaldagaid jurddašallama go mii lahkanit poehtalaš gielain, dieđalaš árvalusai- guin, ja vel luđiinge? Dokumentašuvdna biebmoluosa luottain ekosystemain ii váillo, iige das mo biebmoluossa lea mielde luotta- huhttimin luondduluosa ja olu eará heakkalaččaid jo- gain. Doppe gos luondduluossa čoavddanállin addá ealáha buot luonddu gierdogeavada eará lađđasiidda, billida guollebiebmanealáhus eallinvuđđosa vuonain gos mearddit leat. Dát lea vuođđoerohus luondduluosa ektui: Biebmoluossa ii leat eanadaga riggudan nam- mii sahkanan, dahje luonddu gierdogeavvagii oassálas- tin dihtii. Dat ii leat buiga luonddu ealáhus mii livččii attáldatprinsihppii vuođđuduvvan, muhto ealáhus mii vuođđuduvvá biomássá máksimerema prinsihppii, mas olmmoš lea guovddážis. Ja treanda čujuha eambbo las­ sáneami guvlui, eambbo sirrehusa guvlui, ja uhcit báike- gottiide vuođđuduvvama guvlui, uhcit báikkálaš dieđu guvlui. Heaittekeahttá digaštallojuvvo das geat galget beas- sat bivdit min jogain. Luossaindustriija váikkuha sak- ka heajosmahttit luondduluossamáddodaga iešguđege guovllus riikkas, ja dan dorjot stáhtalaš doaimmat, mat gulahit dálá buvttadeami lassánit viđageardánit ovdal jagi 2050 (Meld. St. 16 (2014-2015)). Gohčodusain “Forutsigbar og miljømessig bærekraftig vekst i norsk lakse- og ørretoppdrett” (Norgalaš luossa- ja dápmot- biebmama einnostahtti ja biraslaččat suvdi lassáneap- mi) boahtá ovdan dán stuorradiggedieđáhusas ahte jahkásaš manahus mii dahká goalmmádasa luonddu- luossamáddodagas, lea ekonomalaččat ja ekologalaččat bealuštahtti. Industriijas leat jienat mat rahpasit oaivvil- dit ahte juos luondduluossa lea industriija ovddas, de ii leat das vuoigatvuohta eallit. Sáhttágo dán buohtastahttit dainna maid sámit Norggas leat vásihan dáruiduhttináigodagas, ja dain-