Sámis 25

Sámis 25/2017 23 tuvrralaš olmmoš ferte hálddašit máŋggaid kultuvr­ raid emošuvnnalaš albmanemiid ja leat diđolaš árv­ vuin, maidda emošuvnnat vuođđuduvvet. Máŋggakul­ tuvrralaš olmmoš berre oaidnit, dovdat sierra kultuvr­ raid emošuvnnalaš atmosfeará, diliid ja birrasiid. Máŋg­ gakultuvrralaš olmmoš ii seagut sierra kultuvrraid emo­ šuvnnaid. Jos ođđa buolva báhčá veaitalassii bajildus­ dási kultuvrii, mas lea uhcán jos ollege árvosisdoallu, de dán buolvvas váilu mokta ja gillilvuohta ovddidit ja seailluhit iežaset kultuvra. Movt dovdduid sáhttá “oahpahit”? Vuosttaš vástádus lea: Dovdduid ii sáhte oahpahit. Dán vástádusas oahpaheapmi oidnojuvvo árbevirolaš skuv­ laoahpahussan. Nubbi vástádus lea: Dovdduid sáhttá oahpahit dušše dovdduiguin. Institušuvnnalaš bajás­ geassimes dovdduiguin oahpaheapmái leat uhcán vuo­ gádagat. Dát guoská namalassii skuvllavuogádagaide. Mánáidgárddiin lea bajásgeassimes dovddut mielde olu eambo go skuvllain. Vaikke dovdduid ii sáhte “oahpa- hit”, de lihkká skuvllainge lea geatnegasvuohta ovdá- nahttit oahppiid maid emošuvnnalaččat. Institušuvnnalaš bajásgeassimes geatnegasvuođaide gul­ let ovdánattit olu dakkár áššiid máid ii sáhte oahpahit. Ovdamearkan dain áššiin buvttán earet eará identi­ tehtta, gielalaš áddejupmi, earálaganiid oktavuođa ip­ mirdeapmi, kultuvrralaš áddejupmi, árvodiđolašvuoh­ ta, emošuvnnalaš diđolašvuohta jnv. Dát gullet oahpa- headdji bajásgeassinbargui, muhto dáid ii sáhte oah- pahit. Vaikke dáid ii sáhte oahpahit, de bajásgeasedet- tiin berre láhčit diliid main oahppit sáhttet ovdánahttit iežaset dáin iešlágiin. Movt ovdánahttit emošuvnnalašvuođa? Dás buvttán ovdan muhtin vugiid maiguin sáhttá ovdánahttit emo­ šuvnnalašvuođa. Ovdanbuvttán maid áššiid mat váik- kuhit emošuvnnalaš ovdáneapmái dahje maidda galgá giddet fuopmášumi emošuvnnalaš ovdánahttimes. Muitaleapmi Muitalusain ja máidnasiin ovdanbuktojuvvojit árvvut ja dovdodilit. Muitaleapmi sistisdoallá máinnasteami, ságastallama, balddonasmuitalusaid, diiddaid muita- laddama, imašmáidnasiid jnv. Muitaleapmi lea dába- leamus oahpahanvuohki máilmmis. Máinnasteapmi ii leat dušše sápmelaččain, muhto dan lea geavahan buot kultuvrat oahpahanvuohkin. Máinnastemiin sirdojuv­ vui kultuvrralaš árbi buolvvas bulvii, oahpahuvvui eal- lima árvvut ja morala, oahpahuvvui árvvoštallat mii lea duohta ja mii lea cuvccas, ovddiduvvui njálmmálaš giel­ ladaidu ja gulahallanmáhttu. Árbedieđu njálmmálaš sirdimis sánit maid olmmoš ovdanbuktá leat dillái heivvolaččat ja dahket ášši duohtan, eaige dušše repre- sentere dan. Muitalus olbmo eallimes, eallengeardi lea deahálaš ol­ bmo persovnnalaš ovdáneames ja identitehta huksemis. Olmmoš galgá leat iežas muitalus, muitalusat eallimes, eallengeardi, muđui siellu báhcá váilevažžan. Eallimes muitalettiin olmmoš reflektere vásihusaides ja nu vási- husdiehtu šaddá nanusin, máŋggabealágin. Muitaleami oktavuođas olmmoš nanne vásihusaides árvosisdoalu ja ohcala guldaleaddjiin dasa oktasaš dohkkeheami. Árvo­ sisdoalu oktasaš dohkkeheapmi dahká dieđu nanusin.